Op het protestantse erf voltrok zich in de loop van de 20e eeuw geruisloos een grote verschuiving: lezers keerden zich steeds meer af van de zogenaamde stichtelijke lectuur en lazen steeds gretiger verhalen en romans. Iets van die verschuiving heb ik zelf nog meegemaakt, als lezer, maar ook als boekenredacteur bij het Reformatorisch Dagblad.
Over dat onderwerp ging deze week (9 juni 2022) de mr. H. Boslezing over protestantse boekgeschiedenis, die ik op uitnodiging van het HDC Centre for Religious History aan de Vrije Universiteit mocht houden. Als titel koos ik voor Altijd een happy end: protestantse bestsellers als spiegel van een veranderende geloofsbeleving.
Het was een geweldige bijeenkomst: veel oudere lezers haalden na afloop herinneringen op aan de boeken van vroeger, docenten deelden hun ervaringen. En voor mij was het alsof ik met deze lezing meer dan twintig jaar ervaring op de boekenredactie van het Reformatorisch Dagblad kon samenvatten. Een samenvatting van de lezing is hier te vinden; de volledige tekst is voor 5 euro in brochurevorm te bestellen via hdc@vu.nl.
Zomaar een paar bevindingen: ik signaleer in mijn verhaal allerlei verschuivingen op de protestants-christelijke boekenmarkt. Het aanbod verandert in de loop van de 20e eeuw, de thema’s veranderen, de dominante geloofsbeleving verandert, en de hele leescultuur zélf verandert. Protestanten lezen hoe langer hoe meer buiten de eigen wereld en de eigen levensbeschouwing, ook doordat de ‘eigen’ kanalen (kerk- en schoolbibliotheken, serieabonnementen) langzaam in onbruik raken. De meest behoudende en bevindelijke protestanten komen achteraan bij die ontwikkeling; zij houden voor een groot deel vast aan ‘eigen’ lectuur, en soms behelpen ze zich met herdrukken van oude romans uit de protestantse traditie.
Maar de meest ingrijpende verandering die zich in de loop van de 20e eeuw heeft voltrokken, zit misschien wel in onze manier van lezen. Jongeren en ouderen van onze tijd moeten elke dag een bombardement van teksten en beelden verwerken. Dat betekent dat het diepe, aandachtige, meditatieve lezen waar de protestantse traditie altijd om bekendstond, zwaar onder druk staat. En dat verandert de leescultuur meer dan wat ook. Mijn schets van de protestantse leescultuur stopt rond het jaar 2000, maar daarna heeft deze ontwikkeling uiteraard nog veel heviger en ingrijpender doorgezet, door de opkomst van internet en allerlei digitale vormen van lezen.
Maar daar mag mijn opvolger mee aan de slag.
10 juni 2022
